Về 25 bài thơ Ngự chế độc đáo của hoàng đế Minh Mệnh khắc riêng trên Mộc bản
Nguyễn Huy Khuyến
Trong quá trình nghiên cứu tài liệu về thơ Ngự chế của hoàng đế Minh Mệnh, chúng tôi có đọc được 25 bài thơ được khắc in riêng trên từng tấm mộc bản. Điều khác với những tấm mộc bản khác chính là ở chỗ, những bài thơ này không khắc chung với bộ Ngự chế thi mà là khắc rời riêng từng bài trên mỗi tấm mộc bản.
25 bài thơ Ngự chế được khắc trên 18 tấm mộc bản, kí hiệu H82/1 hiện đang lưu trữ, bảo quản tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV Đà Lạt. Tình trạng văn bản của các bài thơ này vẫn còn khá rõ nét. Những bài thơ khắc trên các tấm mộc bản này có các kiểu chữ khác nhau, chữ khải, chữ hành, chữ thảo. Có tấm mộc bản khắc 2 bài thơ, có tấm khắc 3 bài, có tấm chỉ khắc 1 bài duy nhất. Hơn nữa những tấm mộc bản này chỉ được khắc duy nhất trên một mặt khắc.
Qua thống kê của chúng tôi, hồ sơ này có những bài thơ sau: Cố sát hổ thương tiếu tác; bài này sáng tác năm Minh Mệnh (Kỷ Sửu), cuối bài đề Ngự chế thi nhất thủ (thơ ngự chế 1 bài). Tờ thứ 2 có hai bài: Ngẫu vịnh (ngẫu nhiên ngâm vịnh) và bài Lộ (sương), hai bài này vâng mệnh của vua khắc năm Minh Mệnh (Canh Dần), cuối bài thơ đề Ngự chế thi nhị thủ (thơ ngự chế 2 bài). Tờ thứ 3 có 1 bài: Đề Càn Long ngự minh đoan thạch nghiễn, bài này vâng khắc năm Minh Mệnh (Kỉ Sửu), cuối bài đề Ngự chế thi nhất thủ.
Các bài thơ khác cũng được ghi chép cẩn thận như vậy, để thuận tiện chúng tôi xin thống kê cả 25 bài thơ ngự chế: 21 bài tiếp theo gồm: Vãn tình; Đổ minh nguyệt hí vịnh; Nguyệt cảnh; Bắc vọng ưu lâm; Đông nhật; Hàm Xuân hiên vãn tọa; Vọng vũ; Tư cứ Bắc Thành Phan Văn Thúy tục tấu Tuyên Quang, Lạng Sơn, Cao Bằng, Thái Nguyên, Hưng Hóa Quảng An, Đẳng trấn quân đắc tiết thứ đắc vũ tình hình thi dĩ chí úy; Tọa hữu lan nghĩ y lan tháo; Nguyệt minh như họa; Câu quyết tù phạm bất lạc ngâm; Minh thiên quan cúc; Cát Vân đường mai diệc thịnh khai phiếm chu nghi kì hạ phục đắc nhất luật; Nhiệt; Mộ nhiệt triêu lương; Hí đề giai nhân đối kính sáp hoa tương ngữ đồ; Vịnh sáp bình kim hoa chi; Nhiệt; Trừ tịch; Thời thìn chung; Muộn.
Mộc bản sách Ngự chế thi nhị tập hiện đang được bảo quản tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia IV, Đà Lạt
Theo chúng tôi, những bài thơ này được khắc in trên mộc bản dưới dạng không liên hoàn, lẻ tẻ ở nhiều thời điểm khác nhau. Có thể nhận thấy rằng, đây là những bài thơ ngẫu hứng của vua Minh Mệnh và được ghi chép, vâng khắc để lưu lại hoặc ban phát cho quần thần trong dịp lễ hoặc những lúc vua tôi cao hứng.
Những bài thơ này mặc dù được in riêng, tuy nhiên nó vẫn được tập hợp và khắc in trong Ngự chế thi tập. Song với việc tìm thấy những bài thơ này chứng tỏ vua Minh Mệnh đã ban tặng thơ cho quần thần trong dịp nào đó, hoặc những bài thơ này đã được len lỏi trong các gia đình nhà quan một thời.
Những bài thơ này có giá trị tư liệu, nghiên cứu tâm tư tình cảm của vua Minh Mệnh ở những thời khắc khác nhau, từ đó thấy được mẫu hình thi nhân hoàng đế hiện lên qua mỗi bài thơ là một lời nhắc nhở với công việc triều chính của đất nước, xin giới thiệu cùng bạn đọc bộ hồ sơ này./.