Không chỉ là một nhà doanh nghiệp giỏi, một Danh y của thế kỷ XX, người sáng lập Trung kỳ Y học hội, một nhà báo tài danh, Phó Đức Thành còn là một người có tài năng bẩm sinh trong lĩnh vực hội họa. Trong số những tác phẩm nghệ thuật mà ông đã vẽ, có nhiều bức ký họa được lựa chọn để tham dự cuộc triển lãm quốc tế diễn ra ở Paris năm 1925. Nhân ngày thầy thuốc Việt Nam 27.2, chúng tôi trân trọng giới thiệu sự tài hoa của Danh y Phó Đức Thành qua những bức ký họa trích nguồn từ tài liệu lưu trữ.
DANH Y CỦA THẾ KỶ XX
Phó Đức Thành (1880 – 1968) quê quán tại thôn Đa Ngưu, xã Tân Tiến, huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên. Ông sinh ra trong một gia đình nhà nho nghèo, thuộc một dòng họ có truyền thống đông y. Sau khi đậu bằng Tiểu học, ông vào Đà Nẵng làm Thư ký sở Lục Lộ, rồi đổi ra làm việc ở Huế. Năm 1926, ông chuyển ra Vinh làm quản lý hiệu thuốc đông y Vĩnh Hưng Tường do anh họ Phó Đức Chu thành lập.
Chân dung Danh y Phó Đức Thành – (Nguồn: Internet)
Phó Đức Thành nổi tiếng với nhiều vai trò. Trước hết, ông là một nhà doanh nghiệp giỏi, đã biến Vĩnh Hưng Tường từ một hiệu thuốc bắc nhỏ, trở thành một hãng đông nam dược lớn nhất Trung kỳ. Giai đoạn 1920 – 1943, ông đã sáng lập Trung kỳ Y học hội, Bắc kỳ Y học hội và Nam kỳ Y dược hội nhằm hợp lực chấn hưng y học cổ truyền Việt Nam và chống lại chính sách hạn chế Đông y của chính quyền thực dân Pháp.
Ông được mệnh danh là “Danh y của thế kỷ 20”, đã nghiên cứu ra nhiều bài thuốc hay như sâm Đại Hành, cao Vạn Ứng,… Sau này, khi về công tác ở Bộ Y tế, ông đã chuyển giao công thức chế biến dầu Vạn Ứng cho Xí nghiệp dược phẩm Trung ương để phát triển thành cao Sao Vàng nổi tiếng.
Bên cạnh đó, Phó Đức Thành còn là một nhà báo tài danh. Ông đã viết hàng chục cuốn sách, hàng trăm bài báo, chủ yếu để truyền thông, quảng bá cho đông y.
Năm 1957, ông được điều về Bộ Y tế, xúc tiến thành lập và tổ chức các hoạt động của Hội Đông y Việt Nam. Ông mất năm 1968, trong chuyến công tác tại Cao Bằng. Hiện nay, tên ông đã được đặt cho một đường phố ở thành phố Vinh, Nghệ An.
KHẢ NĂNG HỘI HỌA THIÊN BẨM
Mặc dù không phải là một họa sỹ chuyên nghiệp, nhưng Phó Đức Thành còn được biết đến như một người vẽ giỏi. Do nhu cầu nghiên cứu, tìm hiểu các loại cây thuốc, ông đã vẽ được một cách chính xác, chi tiết nhất các loại cây thuốc mà ông cần mô tả nhờ vào tài năng bẩm sinh về hội họa và khả năng tự mày mò học hỏi. Trong những cuốn sách về cây thuốc, bài thuốc của ông, Phó Đức Thành đều trực tiếp vẽ minh họa. Có lẽ tài năng hội họa của ông được thể hiện rõ nhất trong bộ sưu tập tranh để tham dự triển lãm quốc tế ở Paris vẽ vào năm 1924.
Cuộc triển lãm Quốc tế “Nghệ thuật Trang trí và Kỹ nghệ hiện đại – Exposition Internationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes” diễn ra tại Paris từ ngày 15 tháng 4 đến ngày 8 tháng 11 năm 1925 gồm có 21 nước tham dự (trong đó có 3 xứ Bắc kỳ, Trung kỳ và Nam kỳ) với hơn 130 khu trưng bày. Đây là cơ hội để các nghệ nhân, các cơ sở sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ và các trường dạy nghề ở toàn cõi Đông Dương giới thiệu và quảng bá những sản phẩm tinh tế của mình với bạn bè quốc tế.
Bộ sưu tập tranh vẽ của Phó Đức Thành gồm có một bìa sách “Họa pháp sơ khảo” trình bày theo kiểu chữ triện, xung quanh được trang trí bởi bốn con chim phượng với những nét vẽ rất tinh tế, những thông tin trên bìa sách cho biết sách được làm vào ngày 15 tháng giêng năm Khải Định thứ 9, tại Thư quán Đắc Lập, huyện Hương Trà, phủ Thừa Thiên.
Bìa sách “Họa pháp sơ khảo” – Tranh vẽ của Phó Đức Thành (Nguồn: TTLTQG IV)
Ngoài trang bìa sách được vẽ rất tinh tế, bên trong là một số bức vẽ các đồ dùng như gối, áo, bình phong, tràng kỷ, đèn bàn và chụp đèn…. Đây không phải là những bức ký họa đơn giản, mà là những bức họa theo kiểu tả chân, thậm chí vẽ chính xác, tỉ mỉ như những bản vẽ kỹ thuật. Tuy nhiên, tài năng của Phó Đức Thành đã làm cho các bức họa không khô cứng, mà ngược lại hiện lên rất sinh động, hấp dẫn.
Đèn bàn – Tranh vẽ của Phó Đức Thành (Nguồn: TTLTQG IV)
Một kiểu áo – Tranh vẽ của Phó Đức Thành (Nguồn: TTLTQG IV)
Tràng kỷ – Tranh vẽ của Phó Đức Thành (Nguồn: TTLTQG IV)
Bộ sưu tập tranh vẽ của Phó Đức Thành là một tư liệu quý góp phần bổ sung thêm thông tin vào cuộc đời và sự nghiệp của Lương y Phó Đức Thành. Tài liệu này hiện đang bảo quản tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia IV, thành phố Đà Lạt.
Thanh Biên
Tài liệu tham khảo:
1/ Đa Văn, Phó Đức Thành, thân thế và sự nghiệp, NXB Lao Động
2/ Hồ sơ 3503A, Phông Tòa Khâm sứ Trung kỳ – Trung tâm Lưu trữ quốc gia IV.