Nhân kỷ niệm 260 năm ngày sinh Đại thi hào Nguyễn Du (1765-2025) – Danh nhân văn hóa thế giới, niềm tự hào của văn hóa và trí tuệ Việt Nam, Trung tâm Lưu trữ quốc gia IV trân trọng giới thiệu về tài liệu Mộc bản triều Nguyễn ghi chép về cuộc đời và sự nghiệp của ông, đây là nguồn sử liệu chính thống, có giá trị đặc biệt cả về lịch sử và văn hóa.
Theo tư liệu ghi chép trong Mộc bản triều Nguyễn, Nguyễn Du là người làng Tiên Điền, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh. Ông xuất thân trong một gia đình danh gia vọng tộc, là con của Xuân Quận công Nguyễn Nghiễm, đại thần triều Lê, em ruột của Tham tụng Nguyễn Khản. Tài liệu ghi nhận Nguyễn Du là người “có tài văn chương lẫn khí tiết”, không chịu khuất phục trước hoàn cảnh, thể hiện rõ bản lĩnh và nhân cách của một trí thức lớn trong giai đoạn lịch sử nhiều biến động.
Mộc bản triều Nguyễn cũng phản ánh khá đầy đủ con đường làm quan của Nguyễn Du dưới triều Gia Long và Minh Mạng. Đầu năm Gia Long (1802), ông được bổ làm Tri phủ Thường Tín nhưng vì lâm bệnh nên xin từ chức. Năm Gia Long thứ 5 (1806), ông được triệu vào triều giữ chức Đông các học sĩ; đến năm Gia Long thứ 8 (1809), ông được chuyển ra làm Cai bạ Quảng Bình, và được đánh giá là “rất có công trong việc trị dân”. Năm Gia Long thứ 12 (1813), Nguyễn Du được thăng Cần chánh Điện học sĩ, sung làm Chánh sứ sang nhà Thanh, sau đó tiếp tục được bổ nhiệm chức Hữu Tham tri Bộ Lễ.
Bản dập Mộc bản triều Nguyễn ghi chép về thân thế, sự nghiệp Đại thi hào Nguyễn Du (1765-2025) – Danh nhân văn hóa thế giới
(Sách Đại Nam chính biên liệt truyện sơ tập, quyển 20, mặt khắc 8) (Nguồn: TTLTQGIV)
Năm Minh Mạng thứ nhất (1820), ông lại được lệnh đi sứ, nhưng chưa kịp lên đường thì qua đời. Mộc bản triều Nguyễn ghi rõ sự thương tiếc sâu sắc của triều đình đối với Nguyễn Du: vua Minh Mạng ban cấp bạc, gấm và tiền tuất khi đưa tang về quê, thể hiện sự trân trọng đặc biệt đối với một bậc hiền tài. Tài liệu cũng cho biết ông là người điềm đạm, tự trọng, khi vào chầu thường ít nói, giữ phong thái mực thước của một bậc đại nho.
Những dòng khắc trên Mộc bản triều Nguyễn – Di sản tư liệu thế giới không chỉ cung cấp thông tin xác thực về tiểu sử và sự nghiệp quan trường của Nguyễn Du, mà còn góp phần làm sáng rõ chân dung một đại thi hào mang tầm vóc dân tộc và nhân loại, người đã để lại kiệt tác Truyện Kiều cùng những giá trị nhân văn sâu sắc, vượt thời gian.
Bản gốc Mộc bản triều Nguyễn khắc về thân thế, sự nghiệp Đại thi hào Nguyễn Du (1765-2025) – Danh nhân văn hóa thế giới
(Nguồn: TTLTQGIV)
Thông qua việc gìn giữ, bảo quản và phát huy giá trị nội dung khối tài liệu Mộc bản triều Nguyễn, Trung tâm Lưu trữ quốc gia IV đang từng bước góp phần gìn giữ ký ức lịch sử của dân tộc, bảo tồn những giá trị tư liệu quý hiếm được khắc ghi qua thời gian. Việc giới thiệu, khai thác và lan tỏa các tài liệu này không chỉ giúp công chúng tiếp cận những nguồn sử liệu chính thống, xác thực về thân thế, sự nghiệp và nhân cách của các danh nhân lịch sử, mà còn khẳng định vai trò đặc biệt của Mộc bản triều Nguyễn – Di sản tư liệu thế giới trong việc bảo tồn và truyền tải các giá trị văn hóa Việt Nam.
Nhân dịp kỷ niệm 260 năm ngày sinh Đại thi hào Nguyễn Du (1765-2025) – Danh nhân văn hóa thế giới, Trung tâm Lưu trữ quốc gia IV góp phần tôn vinh những giá trị di sản trong việc tuyên truyền kỷ niệm ngày sinh của Đại thi hào – niềm tự hào của dân tộc Việt Nam, đồng thời làm sâu sắc thêm nhận thức của các thế hệ hôm nay và mai sau về giá trị trường tồn của di sản và trí tuệ Việt Nam.
Tài liệu tham khảo:
1. Hồ sơ H5.2/20, Đại Nam chính biên liệt truyện sơ tập, Mộc bản triều Nguyễn.
2. Tổng tập Công thần triều Nguyễn qua tài liệu Mộc bản – Di sản tư liệu thế giới, Nxb Chính trị Quốc gia, 2015.
Khánh Vy